AÇIKLAMALAR
MATTA
1:1 Mesholunmuş. Önceki çağlarda peygamberlerin ve kralların başına yağ dökülür, bu insanlar
çağrıldıkları işe böylece atanırdı.
Bu uygulama onların Tanrı hizmetine
getirildiğini belgelerdi. İsa’yı kurtarıcı
atayan Tanrı O’nu kendi Ruhu’yla ve
güçle meshetti. Bu nedenle O, Tanrı’nın
Mesih’idir (bkz.
Habercilerin İşleri 10:38).
1:21 Yehoşua. ‘Tanrı kurtarır’ anlamını taşır. Bu adın kısaltılmışı İsa’dır. İsa adı İbranice
ve Yunanca’da raslanmayan bir halk kullanımıdır.
1:21 İsrailliler kendilerinden Tanrı halkı diye söz ederdi. Bu nedenle onlara
kısaca Halk
denirdi; Onlar ulusları Halk olarak görmezdi.
2:1 Herodes olarak bilinen kralların ilki. Büyük Herodes diye tanınan bu adam İ.Ö. 40-4
yılları arasında Roma imparatorunun
desteğiyle Yahudiler’in Kralı olarak egemenliğini saptadı (bkz. 14:1; Habercilerin İşleri 12:1).
2:4 Yahudiler arasında ruhsal yasaları korumakla görevlendirilenler. Yasalarla
uğraşan yorumcular. Bunlar yeni yetişen
kuşaklara ruhsal yasanın gereklerini
ve uygulanışını öğretirdi.
2:11 Yeni doğan çocuğa sunulan bu üç armağandan altın O’nun hükümranlığını, günlük
–tütsü olarak kullanılan bir çeşit ağaç
sakızı– Tanrı yanından başrahibimiz
olarak gelişini, mür
–lavanta yapımında kullanılan bir çeşit
sarı ağaç sakızı– ise İsa’nın kurbanlık
kuzu olmaya geldiğini
anlatır. Mür cesetlerin gömülmeye hazırlanışında
kullanılırdı.
2:22 Herodes’in büyük oğlu II. Herodes:
Yalnız iki yıl krallık edebildi.
3:1 Bu ad gerçekte Yuhanna’dır. Arapça’da Yahya diye tanındığından, Yahya adı
kullanılmıştır.
3:2 Yaratan’ın oluşturduğu barış, düzen, esenlik ortamı, İsa’nın gelişiyle kişiye
sunulan ve iç yaşamda etkisini belirten
Tanrı hükümranlığı. Mesih’in yeniden
gelişinde tüm evreni kapsayacak.
3:7 Yahudiler’in önde gelen dinsel topluluğu. Çok tutucu ve biçimciydiler. Harflere
ve törelere her ayrıntıda bağlılıklarıyla
tanınırlardı.
3:7 Yahudiler’in öbür dinsel topluluğu. İnanç konularını zamanın koşullarına
uydurarak yorumlarlardı. Melekleri,
ölümden dirilişi, son yargıyı tümden
yadsırlardı.
4:15 Diri Tanrı’ya tapınmayan, yalancı tanrılara bağlı insanlar için kullanılan
bir söz.
4:19 İnsan avcıları: İnsanları günahtan dönüşe çağırmaya, Tanrı’ya bağlanmaya
yöneltenler.
4:23 İncil, Evangelion. İncil sözü
halk dilinde alışılmış Arapça bir kullanımdır.
Sevinç Getirici Haber, Yunanca Evangelion’un
öz anlamıdır.
5:1 İsa bölgenin dağlık olmasından yararlanarak topluluklara buradan sesleniyor.
Eski amfiteatrlar da dağ yamaçlarında
yapılır, böylece topluluklara seslenme
kolaylığı sağlanırdı.
5:1 İsa on iki öğrenci seçti; onlara özel yetkiler verdi, onları Sevinç Getirici Haber’i yaymaya gönderdi.
İsa’nın öğretisini benimseyen O’nun
öğrencisidir. Öğrenciler için kullanılan
öbür adlar Haberci,
Havari, Resul, Elçi’dir (bkz.
10:1-4).
5:22 O zamanlar İsrail ülkesi Roma egemenliği altındaydı. İsrailliler’in işlerine
bakan yetmiş kişilik bir İhtiyar
Kurulu (Sanhedrin)
vardı. Toplumun ileri gelenlerinden
oluşan bu kurulun yetkilerini Romalılar
çizerdi.
5:27 Evlilik dışı cinsel bağlantı ile
rasgele
cinsel ilişki, Yunanca aslında iki
ayrı kullanımdır: Moiheia
ve Porneia.
Birincisi zina anlamına, ikincisi ise
evli olmayanların birbiriyle düşüp kalkması
anlamına gelir. Bunların Türkçe’de tam
karşılığı yoktur.
5:46 İsrail ülkesini yönetiminde tutan egemen Romalılar yararına yurttaşlarından
vergi toplayan işbirlikçi azınlık. Matta
bu kuşaktandı (bkz. 10:3). Halk onları sevmezdi. Tutumları
kaba, davranışları kapkaççıydı (bkz.
Luka 3:12,13; 18:10-14;
19:1-10).
6:24 Mammon: Yeryüzündeki geçici varlığı ve zenginlikleri simgeleyen bir yalancı tanrı
(bkz. Luka 16:9; 11:13’teki açıklamaya).
8:4 Tapınakta Tanrı’ya sunular sunmakla görevli kişi. Cüzamlının paklandığını
belgelemeye yetkili din adamı (bkz.
Levililer 13:49; 14:2-32).
8:20 İsa kendini İnsanoğlu diye adlandırır.
Tüm insanlığı temsil
eden İyi İnsan.
9:7 Tarsus’lu Saul’un yücelerden ona görünen ve konuşan Mesih’le karşılaşması;
yaşamının bambaşka bir yön alması. Bu
olgu Habercilerin İşleri’nde üç kez
anlatılır: 1.
Yazar Luka’nın kaleminden (9:1-9),
2. Pavlos’un kendi ağzından Yahudilerin dinsel kurulu karşısında (22:5-11),
3.
Romalı kral Agrippa önünde (26:12-14).
Bunları dikkatle okuyan,
ilk bakışta bazı ayrılıklar görür. Üç
anlatının kimlere doğrultulduğuna dikkat
edilsin. Okuyucuların, dinleyenlerin
özelliği göz önünde bulundurulsun. Şam
yolunda Saul’un dirilen Mesih’le ani
karşılaşması, nesnellikten öznelliğe
geçen doğaüstü tarihsel-tanrısal olgudur.
Mesih düşmanı Saul’u bambaşka bir aşamaya
getiren, daima buna değinilen tanrısal
sonuçlama. Olgunun üç kez konu edilmesi
amaçsız bir yineleme sayılmamalı. 9:7
ile 22:9 arasında göze görünür bir başkalık
vardır. Bunlar ikinci sırada kalan ayrıntıdır.
Konuda öz olgu düşman Saul’un dirilen
Mesih’le karşılaşması, bunun sonucunda
yaşamının bambaşka bir yön buluşudur.
Herhangi bir olgunun bir kaç kez anlatılmasında
araya bazı ayrıntılar girebilir, ama
olayda vurgulanan konu nedir? Saul’un
dirilmiş Mesih’le yüzyüze gelmesi yaşamının
taptaze yönteme girmesi. Öz budur. Okuyucunun
dikkati bunlarda odaklanmalı.
9:8 Topluluğun karşısında kimsenin yapamadığı işleri yapan bir insan vardı. Bu,
halkı korkuttu. Böylesi yetki ancak
Tanrı’yla ilgili olabilirdi.
9:15 İsa soyut bir açıklamayla kendisinin Güvey,
inanlılarının da düğün
çağrılıları olduğunu bildiriyor. Soyut
dille somut gerçekleri tanımlama sanatı
İsa’nın göksel değerleri öğretmek için
her vakit kullandığı bir yöntemdir.
Soyut dilin anlamına girmeden İsa’nın
sözlerini kavrayabilmek güçtür (bkz.
Matta 25:1-12; Yuhanna 3:29; II.Korintoslular
11:2; Efesoslular 5:24-27,32).
9:30 İsa’nın amacı mucizeleriyle gücünü kanıtlamak değildi. Bu nedenle, olaylar
dizisinin çevreye yayılmasını yersiz
ve gereksiz buluyordu.
10:4 Roma egemenliğine karşı eylemi gerekli sayanlar. Bunlar kurdukları bir örgütle
Romalılar’a karşı direnişi yürütmekteydi.
Öğrencilerini yepyeni bir ilişkiye yönelten
İsa onları toplumun her kesiminden seçmişti:
Balıkçılar, gümrük vergisi toplayanlar,
devrimciler, bir de İsa’yı ele veren
Yahuda. Bunların on biri sonuna dek
İsa’ya bağlı kaldı ve Sevinç Getirici
Haber’i yaydı.
10:15 Tanrı taşkın günahları yüzünden Sodom ile Gomorra’yı gökten ateş göndererek
yaktı (bkz.
Yaratılış 19. bölüm). Yaratan’ın
son yargılaması öncekilerden sert olacak.
10:22 İ.Ö. 164’te Antiokus Epifanes tapınağı murdarlaştırmıştı. Sonradan Yahuda
Makabeus onu yeniden onararak Tanrı’ya
adadı. Bu yıldönümü daima coşkuyla kutlanırdı.
10:36 İsa’ya iman en yakın kişilerin bile arasını açabilir (bkz. ayet 21,22).
10:38 Soyut kullanımın belirgin örneği. Burada haç elle tutulan, gözle görülen
tahta maden ya da taş parçası değildir;
haç işkenceleri, baskıları, saldırıları,
bunalımları, ölümü betimler (bkz.16:24;
Galatyalılar 6:14).
10:39 Canın gerçek mutluluğu onu yitirmeye hazır olmaktadır. İsa bu ilkeyi şu canlı
simgeyle anlatıyor: “Doğrusu
size derim ki, buğday tanesi yere düşüp
ölmezse, tek başına kalır. Ama ölürse
bol ürün getirir” (Yuhanna 12:24).
11:13 Yahya’ya dek tüm peygamberler Mesih’i açıkladı. İsa Mesih Tanrı hükümranlığını
insanlara yaydı, bireyleri ona çağırdı.
İsa simgesel dille her engele ve baskıya
karşın ruhsal hükümranlığın sürekli
olarak yayıldığını, değerlendirmesini
bilen kişilerce bulunduğunu belirtiyor.
11:14 Yahya’nın gelişinden dört yüz yıl önce, Tanrı Eski Antlaşma’da onun İlyas
Peygamber andırışında geleceğini ve
Mesih İsa’nın habercisi olacağını açıkladı
(bkz. Malakya 3:1; 4:4-6).
11:23 Eski Antlaşma çağında Şeol (Hades),
ölülerin toplandığı yer olarak tanınırdı.
Yeraltındaki bu yere kapatılan bir daha
oradan çıkamazdı (bkz.
Yeşaya 57:9; Eyub 11:8; Amos 9:2).
12:1 Şabat (Cumartesi) –haftanın yedinci günü– Yahudiler’in dinlenme ve tapınma
günüdür. O gün hiçbir işe el sürememek
bıktırıcı bir alışkanlık olmuştu.
12:5 Rahipler her Şabat günü kurban keserek gerekli sunuları sunar, böylece çalışma
yasağına uymamış olurlardı (bkz.
Çölde Sayım 28:9,10).
12:18-21 İsa’nın yeryüzünde kimseye kötülük etmeden engin yüreklilikle sürdürdüğü
hizmeti yaklaşık yedi yüz yıl öncesinden
haber veren tanrısal peygamberlik sözü.
13:52 Göksel hükümranlığı olumlu yolda değerlendiren dinsel yorumcu, Eski Antlaşma’nın
ruhsal zenginliğini ve Yeni Antlaşma’nın
barışsal düzenini yaşamında yansıtır.
14:1 İsa doğduğunda O’nu öldürmeye kalkışan kral Herodes’in aynı adı taşıyan oğlu Herodes Antipas.
14:4 Kral Herodes kardeşi Filippos’un karısı Herodya’yı sevdi, onu kocasından
ayırıp yanına aldı. Yahya erdemli davranışla
bu kötülüğü kınadı, ikisini de eleştirdi.
Kutsallık ilkesiyle, erdemli görüşle
Tanrı’ya hizmette bulunan Yahya bu tutumu
sonucunda başını yitirdi (bkz.
Luka 3:19,20).
14:33 Tanrı yetkisiyle yapılabilen işlere tanık olan öğrenciler, İsa’nın Tanrı
Oğlu olduğunu açık açık bildirdiler
(bkz.
11:27).
15:2 Ellerden başlayarak, bardağa çanağa varıncaya dek bütün bu yıkamalar temizlenmekle
değil, töreleri görenekleri uygulamakla
ilgili biçimsel alışkanlıklardı.
15:22 Yahudi olmayan. Yahudi halkının ruhsal hakları dışında
kalan.
15:27 Bu ilgi çekici olay ve konuşma uluslardan gelen bir kadının etkin imanını
belgeledi. İsa böylesi saf saltık imanı
olanın Tanrı’nın kayrasından ve iyiliğinden
yoksun bırakılamayacağını vurguladı.
16:4 Bu istek daha önce bildirilmişti (bkz.
12:38-41). İsa yine aynı yanıtı
veriyor. Bu insanların tüm merağı bir
belirti seyretmekti. Belirtilerin en
görkemlisi olan –Yunus olgusuyla tanımlanan–
İsa’nın ölümünü ve üçüncü günde dirilişini
görecekler, ama buna inanmayacaklar.
16:18 Petros adının anlamı Kaya’dır. İsa bu adı bir simge niteliğinde kullanarak,
ileride olacak bir gerçeği açıklıyor.
16:18 Kilise’nin anlamı Çağrılanlar Topluluğu’dur.
Kilise bir yapı değil, yeryüzünü dolduran
Mesih inanlılarının toplumudur.
16:28 İsa ölümünden önce ve dirilişinden sonra öğrencilerinden bazılarına gelecek
hükümranlığının ilgi çekici görünümlerini
açıkladı. Bu bildiriyi izleyen olay
bunların ilkidir.
17:3 Musa’yla İlyas: Eski Antlaşma çağının en güçlü, en yetkili iki peygamberi.
17:9 Tanrı’nın üç öğrenciye açıkladığı görkem, ölüler arasından dirilecek olan
İsa’ya ilişkin özel açıklamaydı. O’nun
dirilişine dek hiç kimseye bildirilmeyecekti.
17:12 Yahya’nın gelişinden yaklaşık dört yüz yıl önce Eski Antlaşma’da onun İlyas
peygamber andırışında geleceği, İsa’ya
öncülük edeceği açıklandı (Malakya 3:1; 4:4-6). Yahya’nın yaşamı
İlyas peygamberin karşılaştığı baskıları
ve saldırıları akla getirir. Tıpkı İlyas
gibi, Yahya da insanların kinine uğradı,
aşağılandı, sonunda da öldürüldü (bkz.
14:1-12).
Mesih böylece kendisine de her kötülüğün
uygulanacağını, sonundaysa öldürüleceğini
açıklamış oluyor.
18:24 On bin talant. Talant bir işçinin
on beş yılda kazananbileceği paraydı.
20:17 Yeruşalim kentinin yüksek bir tepede olması nedeniyle, oraya gitmekten ya
da oradan ayrılmaktan çıkmak,
inmek diye söz edilir.
20:19 İsa çekeceği işkenceleri, ölümünü, dirilişini, üçüncü kez olarak önceden
bildiriyor (bkz.16:21;
17:22,23).
21:11 Topluluğun görüşü peygamber kavramına kısıtlanmıştı. Birkaç gün sonra İsa’nın
çarmıha çakılmasına tanık olacaklar,
O’nu açıklanan Kurtarıcı olarak görecekler.
21:45 İsa’nın çarmıha çakılmadan önce anlattığı bu soyut olay, peygamberlikle ilgili
tanımlamadır. Tanrı dinsel yöneticileri
topluma ilişkin ruhsal sorunlardan sorumlu
tuttu. Ama onlar buna aldırmadı. Uyarıcı
olarak gönderilen peygamberlere çok
sert davrandılar. Oysa sorumluluklarını
karşılamak zorundaydılar. Tanrı peygamberlerden
sonra yeryüzüne Oğlu’nu gönderdi. O’nu
öldürdüler. Sonunda Tanrı bu insanlardan
her yetkiyi çekip aldı. Anlatılanları
duyanlar somut gerçeği kavradı, İsa’ya
karşı taşkınlıkla homurdandılar.
22:16 Roma uydusu, kral Herodes’e bağlı işbirlikçi partiden olanlar. Bunlar, “Senin
düşmanın benim düşmanımdır” ilkesine
uyarak din biçimcisi Ferisiler’le İsa
Mesih’e karşı elbirliği ettiler; ayrımlarını
unutuverdiler.
22:17 İ.Ö. 31 yılında, İmparator Avgustus’un yengisiyle başlayan ve Neron’un ölümüyle
(İ.S. 68 yılı) sonuçlanan dönemde Roma
imparatorlarına verilen ad.
22:17 Ferisiler’in öne sürdüğü sorunun ne denli kurnazlıkla tasarlandığı belirgindir.
Sözü edilen vergi zorunluluğu genellikle
uygulanmıyordu. İsa onlara, “Vergiyi
ödeyin” derse, kendisini işbirlikçilikle
suçlayacaklardı. “Hayır, vergiyi ödemeyin”
dese, bu kez O’na düzeni bozucu diyeceklerdi.
22:19 Bir dinar. İsa’nın kendine özgü yanıtı tümünü susturdu ve bireyin devlete
karşı yükümlülüğünü açığa çıkardı
.
23:5 Başta ve kolda taşınan, üstünde ayetler ya da dualar yazılı bağlar. Eski
Antlaşma’daki bir buyruktan doğan bu
alışkanlık, İsa’nın kesinlikle suçladığı
biçimsel bir gösterişe dönüşmüştü. Başlangıçta
verilen buyruk simgeselken biçime, kupkuru
ananelere eğilimli din kuşaklarınca
yozlaştırıldı. Tanrı Eski Antlaşma’da
şöyle buyurmuştu: “Bu
sözlerimi yüreğinize ve canınıza koyacaksınız.
Simge niteliğinde onları elinizin üstüne
bağlayacaksınız ve gözlerinizin arasında
alın bağı olacak” (Yasanın Tekrarı 11:18).
Tanrı’nın verdiği bu ruhsal buyruğun
göreneksel bir batılcılığa dönüştürülmesini
İsa kesinlikle kınadı.
23:5 O çağın giysilerinde, eteğin dört kenarında bulunan saçak püskülleri. Bunlar
simgesel olarak Tanrı buyruklarını unutturmamayı
amaçlıyordu. Oysa biçim ve töre meraklıları
onları gösteriş için sergilemek yolunu
tuttu (bkz. Sayılar 15:37-41).
23:23 Kazancın ve varlığın onda birini Tanrı’ya ayırmak ilkin İbrahim’e buyrulan
çok eski bir yükümlülüktür (bkz.
Yaratılış 14:20; 28:22). İsa bu
alışkanlığın yanı sıra önem taşıyan
ruhsal yükümlülükleri vurgular.
25:15 Efendi ilkine beş, ikincisine iki, üçüncüsüne bir talant verdi. Bugünkü altın
karşılığıyla bir talant yaklaşık bir
çubuk altın olarak değerlendirilir (bkz. 18:24).
26:1-2 Passah kutlayışında İsrailliler Tanrı buyruğuyla Mısır’da kölelikten kurtulurken,
kapı süvelerini kanla sıvamak için sundukları
kurbanı anarlardı (bkz. Mısır’dan Çıkış 12). İsrailliler’in
Passah’ı kutlayışı, Nisan ayında dolunayı
hemen izleyen Şabat’a rastlar.
26:17 İsrailliler Mısır’da kölelikten kurtulurken, ivedilikle ekmeklerini mayasız
hamurla pişirdiler. Bu tarihsel olay
çağlar boyu tüm kuşaklarca bir anı niteliğinde
kutlanmaktadır (bkz.
Mısır’dan Çıkış 12:18-20).
26:24 Kötülüğü yeğleyenin kişisel sorumluluğu belirtiliyor (bkz. 18:7).
26:39 Günahsız İsa’nın günahlı sayılması. Günahlılar yerine günah olması, en kötü
günahlı gibi çarmıha çakılması. Özü
kutsallık olan İsa’ya işkenceden ve
bedensel ölümden çok daha ağır gelen
buydu.
26:53 Lejiyon sözü ilkin Roma askeri
kıtası için kullanıldı. Bu kıtanın sayısı
yaklaşık altı bin askerdi.
27:16 Bar-Abbas Yeruşalim’de ayaklanmaya katılmış, adam da öldürmüştü. Ölüm yargısı
giyen bu suçlunun kurtulması olanaksızdı.
Herkes onun suçluluğunu biliyordu. İsa’da
ise kimse bir suç bulamadı. Ama ölüm
yargısı giyen serbest bırakıldı; İyi
İnsan ölüm yargısı giydi.
27:32 Kuzey Afrika’nın önemli bir kenti.
27:45 Güneş tutulması değil.
27:51 Tapınağın heykel diye bilinen
cemaat bölümünü, debir
denen ve en kutsal yer olan, sadece
başrahibin, o da yılda bir kez kurbanın
kanını getirerek girebildiği iç bölümden
ayıran özel perde (bkz. Mısır’dan Çıkış 26:31-33).
27:52 Ölüm Uyku olarak anlatılır. Ölüler
de Uyuyanlar
diye. Bu, ölülerin son dirilişi değil,
özel bir diriliştir.
27:62 Hazırlık Günü: Cuma. Kutsal Gün
olan Şabat’tan
(Cumartesi) önceki gün. Yahudiler’in
Şabat’a
gerekli hazırlıkları yaptıkları gün.
Çünkü Şabat’ta
hiçbir iş görmemeleri gerekirdi.
27:65 Konu edilen kolcular başrahibin buyruğu altındaki Yahudiler’di. Valinin buyruğundaki
askerlerse Romalı’dır (bkz.
27:27).
28:1 Haftanın ilk günü: Pazar. İsa’nın ölüler arasından dirilişi Pazar sabahı
oldu. Bu yüzden Mesih inanlıları bu
günü tapınmaya ayırır, onu Rabbin günü
olarak anarlar (bkz.
Vahiy 1:10)
28:19 İsa Mesih’e iman eden birey O’nun ölümü ve dirilişiyle özdeşliğini betimlemek
için Baba, Oğul, Kutsal Ruh adına suya
gömülerek, başka bir inanlı tarafından
vaftiz edilir (bkz.
Romalılar 6:2-5).
MARKOS
5:9 5000-6000 kişilik bir Roma alayı. Cinlerin ne denli kalabalık olduğunu, adamın
kişiliğini nasıl çaldığını betimleyen
bir durum (bkz. Matta 26:53’teki
açıklamaya).
9:50 Soyut kullanımda tuzun koruyan, tat veren, susuzluk getiren bir nesne olmasıyla
ilgili gerçek. Mesih’in inanlılarına
verilen buyruk şudur: “Sözünüz her zaman cana can katar nitelikte
ve tuzla tatlandırılmış olsun” (Koloseliler
4:6). Tanrı
Eski Antlaşma’da tuzu antlaşma simgesi
olarak tanımladı, sunuların tuzlanmasını
buyurdu (bkz. Levililer 2:13; Çölde Sayım 18:19; Hezekiel
43:24). Herkesin ateşle tuzlanacağına
değinen İsa, inanlılarının baskılara,
saldırılara uğrayacağını, bu çetin denenmelerin
Mesih’e bağlılığı pekiştireceğini ve
konuya bambaşka bir boyut katacağını
soyut dille bildiriyor.
10:38 Soyut teknikle konuşan İsa çarmıha çakılmasını ve ölümünü içilmesi güç bir
bardak, katlanılması çetin bir vaftiz
niteliğinde tanımlıyor. Soyut tekniğe
alışkın olmayanın bu gerçekleri kestirebilmesi
Tanrı’ca aydınlatılan bilgiyi gerektirir.
12:26 Horeb Dağı’nda hiç tükenmeyen ateşle yanan çalının ortasında Tanrı’nın Musa’ya
görünerek, “Durduğun
yer kutsal topraktır” dediği, kendisini
İbrahim’in, İshak’ın, Yakup’un Tanrısı
olarak tanımladığı olgu (bkz.
Mısır’dan Çıkış 3:1-6).
15:44 Çarmıha çakılanların ölmesi genellikle çok uzun sürerdi. Bundan daha işkenceli
bir ölüm cezası düşünülemezdi. Kimi
vakit asılanların bacaklarını kırarak
ölümü ivedileştirmeye çalışırlardı (bkz.
Yuhanna 19:31-33).
LUKA
1:4 Yazar Luka yüksek eğitim görmüş bir hekim, aydın bir insandır. İsa’nın dünyaya
geldiği çağın klasik bir bilgini, geniş
çapta gezmiş görmüş bir gözlemcisidir.
Pavlos’un en yakın iş arkadaşı, haber
gezilerinde yoldaşıdır. Gerçek bir Tanrı
bağlısı olduğundan, Tanrı Haberi’ni
insanlara açıklamak için özel yetkiyle
donatılmıştır.
Teofilos ise İsa Mesih’in
yeryüzündeki yaşamı, öğretisi, eylemleriyle
yakından ilgilenen bir düşünürdür. Doktor
Luka’yı İsa’nın doğumu, tanrısal Haber’in
gelişimi konularında nesnel araştırmaya
atayan odur. Böylelikle bu belgenin
oluşmasına, tüm dünyaya yayılmasına
katkıda bulunmuştur. Parşömen karşılığını
kendisi ödemiş olabilir.
1:31 Yehoşua: ‘Tanrı kurtarır’ anlamında kullanılan İbranice adın kısaltılmışı,
İsa’dır. Bu bir halk kullanımıdır.
2:35 Tanrı esinlemesiyle peygamberlik eden Simeon, İsa’nın hem kurtarmaya hem
de yargılamaya geldiğini belirtiyor.
O’nun haçlanışı sonucunda annesi Meryem’in
duyacağı derin acıyı da bildiriyor.
2:49 İsa’nın kendisini Tanrı’nın Oğlu diye tanımlamasını, Tanrı’nın da O’na, “Sen sevgili Oğlum’sun, Sen’den hoşnutum” (3:22)
demesini başlangıçta Meryem’le Yusuf
bile anlayamamıştı. Yusuf’la evlenmeden
önce Tanrı buyruğuyla İsa’ya gebe kaldığında,
Meryem çocuğunun kimliği konusunda kavrayamadığı
birçok gizle karşılaştı, bunlarla boğuştu.
9:53 Samiriyeliler’le Yahudiler arasında birbirini çekememezlik eski ve derin
bir yaraydı.
9:60 Mesih’in çağrısı kesin ve belirgindir. Ruhsal yaşama kavuşan, ruhsal yaşamı
kavrayamayandan ayrımlı davranır. Mesih
ruhsal yaşamı olmayanları ruhsal ölü diye nitelendirir. Belki bu
adamın babası daha ölmemişti bile. Babasının
ölümünü bekleyip ondan sonra İsa’ya
katılmayı amaçladı. Mesih’in ardım
sıra gel çağrısı şimdiki anı kapsar.
Yarın geç olabilir. Üç ayrımlı olay
(Luka 9:57-62)
aynı gerçeğe ışık tutar. Mesih her inanlıdan
mazeret tanımayan bağlılık ve hizmet
bekler.
10:32 Yahudiler’in rahipler ve dinsel görevliler sınıfı. Musa’yla kardeşi Harun,
İsrail’in on iki kolundan Levi soyuna
bağlıdır. Din görevlisinin bu adamın
yardımına yetişmesi gerekirken o sıvışıp
gidiyor.
10:33 En sıcak, en içten ilgiyi bir yabancı gösteriyor. Mesih’in insanlığa duyurduğu
gerçek, sadece yurttaşın insan kardeş
olarak benimsenmesinden çok öteye gider
(bkz.
Matta 5:43-48).
11:38 Bu yıkanma temizlenmekle ilgili değildi. Töreleri, görenekleri uygulamakla
ilgisi olan bir alışkanlıktı.
11:42 Kazancın ve varlığın onda birini (yüzde onunu) Tanrı’ya sunmak, ilkin İbrahim’e
buyrulan çok eski bir yükümlülüktür
(Yaratılış 14:20; 28:22). İsa bu alışıklığın yanı sıra önem taşıyan
ruhsal yükümlülükleri belirtti.
12:25 Başka bir deyişle İsa şunu anlatır: “Kaldı
ki, içinizden hanginiz kaygılanmakla
yaşam süresine bir tek gün ekleyebilir?”
15:8 On drahmi. On parça gümüşten oluşan bir gerdanlık. Düğün için çeyiz çemen olarak bilinen
bu gerdanlık eksilirse kadın evlenemezdi.
16:9,11,13 Zenginlik ilahı, Haksız Mammon. İsa bu çarpıcı simgeyle maddeciliği kınıyor. 8:14’te konuyu somut dille geniş
çapta aydınlatıyor (bkz.
Matta 6:24). Bu söz Kildanice’den
türevdir. Anlamı:
Güvenilen nesne. Tanrı’ya karşı direnen yersel iştah (bkz. Filippililer 3:19;
Matta 6:24). Aslında, hakka saygısı
olmayan zenginlik ilahı olarak bilinir.
17:21 Tanrı’nın insanlığa atadığı hükümran İsa bu soruyu soranların ortasında duruyordu.
22:32 İsa Petros’un kendisiyle ilişkisini kesinlikle yadsıyacağını, sonra da bu
yüreksizliğinden derin pişmanlık duyarak
yeniden Mesih imanına döneceğini önceden
bildiriyor.
22:38 Bu konuşmada İsa efendilerini yitirecek olan öğrencilerin üzüntüyle dolu
duygularını açığa vuruyor. Onlar acaba
kılıç mı, yoksa başka şeyler mi gerekli
diye kafa yorarken, O, “İşte
sizin kaygınız budur!” diye içlerindeki
yersiz düşünceleri iğneliyor.
22:66 Yahudiler’in ileri gelen görgülü yaşlı yetmiş kişiden oluşan en üstün ve
yetkili dinsel-ulusal kurulu (bkz.
Mısır’dan Çıkış 24:1; Çölde Sayım 11:25;
Matta 5:22; Habercilerin İşleri 4:5;
22:5).
23:54 Yahudiler’in Şabat (Cumartesi) günü Hazırlık (Cuma) akşamı güneşin batmasıyla
başlar.
YUHANNA
1:4 Işık sözü İsa Mesih’le ilgili
olarak kullanılır. Bu yazıda yirmiden
çok kez geçer. İsa’nın Işık olarak geleceğini Eski Antlaşma peygamberleri
bildirir. Yeşaya şöyle der: “Karanlıkta
yürüyen halk parlak bir ışık gördü.
Koyu karanlığın sardığı ülkede oturanlar
üzerine ışık doğdu” (Yeşaya 9:2).
1:14 İnsan bedeni kuşanıp yeryüzünde konut kurdu. Bir insan gibi yaşamaya geldi.
1:45 İsa Mesih erden kız Meryem’den doğdu. Daha sonra Yusuf nişanlısı Meryem’le
evlendi. Konuyla ilgili daha geniş bilgi
için (bkz. Matta 1:18-21, 24,25; Luka 2:22,48; 3:23).
2:11 Belirti, mucize: Yaratıkları aciz bırakmak. İsa’nın yüceliğini gösteren eylemler
dizisi.
2:21 İsa tanım diliyle bedenini, içinde Tanrı Ruhu’nun barındığı tapınak diye
anlatır.
7:2 Ekim’de gelen bu kutlamada Yahudiler Sina Çölü’nde kırk yıl başıboş dolaştıklarını
anmak amacıyla çadır kurar, bir hafta
süreyle çadırlarda yaşarlardı (bkz. Levililer 23:34).
7:27 Yahudiler’in düşüncesinde, Mesih’in yoktan ortaya çıkacağına ilişkin bir
inanç varsayımı dolaşırdı (bkz.
Matta 24:26).
7:35 Yunanlılar arasında yaşayan ve onların dilini kültürünü benimseyen Yahudiler.
7:38 Eski Antlaşma peygamberleri bunu belirtti (bkz. Yeşaya 58:11; Hezekiel 47:1; Yoel 3:18; Zekarya 14:8).
9:22 Kişiyi merdut (kovulmuş) sayıp aralarından atma eylemi (bkz. ayet 34).
11:49 Başrahiplik hakkı Romalı valinin kayırıcılığı ve arkacılığıyla kazanılan,
sık sık sahip değiştiren bir makama
dönüşmüştü.
11:51 Bu din adamı tanrısal esinlemeyle önemli bir gerçeği duyuruyor.
12:31 İblisin yeryüzünde kendine özgü egemenliği kurduğu İsa’nın belirgin öğretisidir
(bkz.
8:44; 14:30; 16:11).
17:17,19 Kutsal kılma, kutsama: Tanrı’nın Mesih
inanlısını günahtan kesinlikle ayırıp
kutsal yaşam bağlısı kılma eylemi. Özü
kutsallık olan Mesih her bakımdan inanlısıyla
özdeş oldu, kendisini baştanbaşa Tanrı
hizmetine ayırdı.
19:39 Roma litresi: Yaklaşık üç kilo. Sözü edilen bu pahalı kokular ölülerin gömülmesinde
kullanılırdı.
21:23 İsa’yı kurtarıcı olarak değerlendiren kadın-erkek birbirini kardeş ve kız
kardeş niteliğinde tanır.
HABERCİLERİN İŞLERİ
1:1 Sevinç Getirici Haber’in Luka adıyla bilinen kesimini kaleme alan yazar.
1:2 İsa’nın çağırdığı öğrenciler O’nun dirilişine tanık oldu. İsa onları ve başka
inanlıları evrensel müjdeyi yaymaya
gönderdiğinden, bunlara Apostoloi: ‘Gönderilenler’ denir.
1:12 Bu ilginç deyim, o çağda Şabat (Cumartesi) günü ne denli yol yürünebileceğini
saptamak amacıyla oluşmuştur. Tapınma
günlerinde insanın gelişigüzel yolculuğa
çıkmasını önlemek için dinsel yorumcular
Şabat günü yalnız 2000 gez
yol yürünebileceğini saptadı. Bir gez
dirsekten orta parmağın ucuna kadar
olan uzunluğu simgeler; 54.30 santimetre
uzunluğu anlatır. Buna göre 2000 gez
1.086 metre, yani bir kilometreden biraz
fazladır (bkz. Mısır’dan Çıkış 16:29;
Çölde Sayım 35:5).
1:18 Otuz parça gümüşe karşılık İsa’yı ele veren Yahuda, bu parayla satın aldığı
tarlada kendini astı, ardından da tepetaklak
yeri boylayıp can verdi. Bu onun acıklı
sonu oldu (bkz.
Matta 27:5).
1:20 Episkopos, Episkopi: Kilise topluluğunda
inanlıların ruhsal bakımıyla yükümlü
kişi ve onunla ilgili görev. Sözlük anlamı: Gözetici.
Episkopos hem öğüt verir, hem de kişisel ve genel konularla ilgilenir
(bkz.
20:28).
2:1 İlk ürün arpa demetinin sunu niteliğinde sallanmasından elli gün sonra (bkz. Levililer 23:15,16). Pentekost elli demektir. Bir Şabat’tan
yedi Şabat sonraya düşer. Bu çok önemli
bir olgunun kutlama günüydü (bkz. Mısır’dan Çıkış 34:22;
Yasanın Tekrarı 16:10). Tanrı’nın
Sina dağında Musa’ya On Buyruğu vermesi
de bu günde kutlanmaya başladı. Haftanın
ilk gününe (Pazar’a) rastlayan o gün,
Mesih inanlıları kutlama için Yeruşalim’de
toplanmıştı.
2:17 Tanrı’dan gelen imgeleme. İnanlının ruhsal varlığında beliren tanrısal açıklama.
2:20 Mesih’in yeniden gelip Tanrı düzenini getirmesi, yüce ve görkemli Gün’dür
(bkz. 3:21).
2:23 Çağdaş insan yasalarını düzenleyen Roma kuşakları, Tanrı’nın doğruluk ve
adalet yasasından bilgisizdi. Bu nedenle
İsa’nın çarmıha çakılmasını onayladı.
2:27 Eski Antlaşma çağında Şeol (Hades)
ölülerin toplandığı yer olarak tanınırdı.
Yeraltında bulunan bu yere kapatılan
oradan çıkamazdı (bkz.
Yeşaya 57:9; Eyub 11:8; Amos 9:2).
2:33 Tanrı Mesih inanlılarına kutsallık bilgisi ve özel güç vermek için Kutsal
Ruh’unu göndereceğini peygamberleri
aracılığıyla yüzlerce yıl önceden vaat
etmişti (bkz.
Hezekiel 36:27-32; Yoel 2:28-32).
İsa Mesih Tanrı’nın bu vaadini yineledi
(bkz. 1:4,5; 11:16; Yuhanna 14:15-18,25,26).
2:46 Mesih’e inananların özelliklerinden biri ortaklaşa yemek yemeleriydi. Varlıklı
varlıksız her inanan, kadın ya da erkek
hep birlikte oturup bir arada yemek
yerdi.
3:23 İsrailliler kendilerinden Tanrı Halkı
diye söz ederdi. Bu nedenle onlara kısaca
Halk denirdi (bkz. Matta 1:21).
4:12 İsa Meryem’den dünyaya gelmeden önce Tanrı’nın meleği Yusuf’a şöyle dedi:
“Meryem’i kendine eş olarak almaktan çekinme.
Çünkü kendisinde oluşan Kutsal Ruh’tandır.
O bir erkek çocuk doğuracak ve O’nun
adını İsa koyacaksın” (bkz. Matta 1:20,21).
Bu ad Yehoşua (YAHWEH Kurtarır) anlamında kullanılan
İbranice sözün halk dilinde kısaltılmış
kullanımıdır.
4:36 Levi, İsrail’in on iki soyundan biridir. Bu soya bağlı olanlar özellikle
rahiplik ve dinsel görevlerle uğraşırdı.
5:11 Çağrılanlar (Ekklesia). Bir bina ya da yapı değil, ruhsal çağrıyla Tanrı’ya çağrılanların oluşturduğu
topluluk (bkz.
Matta 16:18).
5:13 Tanrı’nın yalan söyleyen Hananya ile karısını yargılaması, çıkarcılık için
yarım gönülle inanlılara katılmanın
tehlikeli uğraş olduğunu herkese anımsattı.
Bu olgu insanların yüreğine korku ve
saygı duygusunu yerleştirdi.
6:1 İnanlılar topluluğu ayrı insanlardan oluşmuştu. Tümü de aynı gelir kaynağından,
yani bireylerin mallarını satarak sundukları
paradan geçiniyordu. Yahudiye ülkesinden
olanlara Yahudi
denirdi. Başka ülkelere dağılmış olan
ve Yunanca konuşan kişilere de Hellenist denirdi. Ayrım dil konusundaydı.
Bu durum gereksiz bir sürtüşme doğurdu.
Tanrı Ruh’undan esinlenen Haberciler
bu sürtüşmeyi Hizmet
Görücüler’i atayarak önledi. Bugün
her kilise topluluğunda Hizmet Görücüler vardır. Bunlara Diyakon denir.
6:9 İ.Ö. 63 yılında Pompeius’un Roma’ya götürüp orada köle olarak sattığı Yahudiler’in
oluşturduğu sinagog (toplantı, topluluk).
Bu insanlar sonradan özgürlüklerini
kazandı ve Özgürler
Sinagogu’nu oluşturdu. Onlar da
Mesih bildirisine karşı çıkanlar arasındaydı.
7:8 Tanrı İbrahim’i kendisine bağlılığa çağırdıktan sonra ona sünneti simge olarak
verdi (bkz.
Yaratılış 17:9-12). Tanrı, “Bütün
erkek çocuklar sekiz günlükken sünnet
edilecek” dedi. Fiziksel sağlığa
katkısı olmaktan başka bunun ruhsal
önemi vardı. Eski Antlaşma’da sünneti
biçimcilikten çıkarmayı amaçlayan Yeremya
peygamber şunları yazdı:
“Kendinizi Rab için sünnet edin, yüreğinizin
kabuğunu atın. Yoksa işlerinizin kötülüğü
yüzünden öfkem ateş gibi parlayıp yanacak
ve söndüren bulunmayacak” (Yeremya 4:4).
7:43 Amon halkının tapındığı bir ilah.
Moloh’a
tapınma çocukların ateşe atılıp yakılmasıyla
el ele vermiş, toplumun dokusuna işlemiş
hunhar bir uygulamaydı (bkz.
Levililer 18:21; 20:2-5; Yeremya 22:35;
II.Krallar
18:17). Tanrı bu töreyi uygulayanları
Musa aracılığıyla ölüme yargıladı. Buna
karşın bazı İsrailliler bu puta tapıcı
çılgınlığı benimsedi (bkz.
Yeremya 7:31;
19:4,5; Hezekiel 16:21; 23:37,39).
İsrail halkı Babil sürgününden döndükten
sonra puta taparlığı kesinlikle bıraktı.
İlah Refan, Satürn (Zühal) gezegeniyle ilişkisi
olan tarım tanrısıydı. İsrail halkının
çölde puta taparlığa özenerek Harun’a
zorla yaptırdığı dana, puta tapan toplumların
özellikle boğa burcu yönünden yıldızlara
tapmasından esinleniyordu. Bu put insan
bedeniyle boğa başını birleştiren acımasız
bir ilahı simgelerdi. Satürn’ün Zaman’la ilgisi
vardı. İnsanın sonunu kararlaştırırdı.
Bu kurama inananlar, boğa burcunu izlemek
için her densizliğe kalkışırdı.
7:44 İsrailliler Tanrı’nın İbrahim’e vaat ettiği ülkeye giderken sürekli yoldaydılar,
tapınakları ne yoktu. Musa Tanrı buyruğuyla
halktan armağanlar topladı, gösterilen
ölçü uyarınca Tanıklık
Çadırı’nı kurdu. Çadırın en kutsal
yerine On Buyruğu içeren taş levhaları
koydular. Orada insanların günahı için
kurtulmalık (kurban) kanı sunulurdu.
7:45 Yeşu, Musa’dan sonra İsrailliler’i yöneten, onları İbrahim’e vaat edilen
Kenan ülkesine getiren önder.
7:58 İsrail yasasına göre, Tanrı’ya sövdüğü öne sürülen kişiyi suçlayacak tanıklar
gerekti. İdam yargısı, tanıkların orada
bulunması ve doğrudan doğruya yargıya
katılmasıyla verilirdi (bkz.
Levililer 24:13-16).
Sonra tüm topluluk yargılıyı taşlardı.
Stefanos’un İsa’ya inancını sövme sayanlar
onu öldürmekte hiçbir sakınca görmedi.
8:16,17 İsa Mesih’e iman
edip yeni yaşama kavuşan kadın erkek
herkes O’nun Kutsal Ruh’unu alır (bkz. Romalılar 5:5;
8:9; I.Korintoslular 12:13). Mesih
inancının yayılmaya başladığı dönemde,
yeni inanlılara bu önemli sağlayış belirtildi;
Haberciler’in öğretisi ve duası ile
Kutsal Ruh inanlılara geldi, onlara
ruhsal yetki ve güç verdi.
Haberciler’in üstlerine
ellerini koymaları üzerine yeni inanlıların
Kutsal Ruh’u alması, inanlılar topluluğunun
başlangıcında beliren bir olgudur. İnanlılar
böylece her yana yaygın ruhsal paydaşlığın
birer parçası oldu.
8:27 Eski saray uygulamalarının belirli görevlerindeki erkekler enenir (hadım
edilir), böylece erkekliği giderilirdi.
9:2 Başlangıçta Mesih inancı için ‘Şu Yol!’ diyerek alaya kaçan bir deyiş kullanırlardı.
Mesih inanlısı (Hıristiyan) adı daha
geç kullanıldı (bkz. 11:26).
9:30 Sonradan Pavlos adını alan Saul o zamanın en önemli kentlerinden biri olan
Tarsus’un seçkin kişilerindendi.
10:14 Petros inancının kurallarına sıkı sıkıya sarılan bir Yahudi’ydi. İsrailliler’in
ne yiyip ne yemeyeceği kendilerine bildirilmişti.
Bu çarpıcı görme Petros’u sarstı. Ama
Tanrı şaşırtıcı bir betimleme yoluyla
ona ayrımlı bir gerçeği öğretiyordu
(bkz.
Markos 7:14-23).
10:25 Tanrı bilgisi daha gelişmemiş
olan yüzbaşı
Kornilyos, düpedüz bir insan –yaratık–
önünde yere kapanıyordu. Bu yanlış atılım
önlendi.
10:45 İnanlılar iki koldan oluşmaktaydı. Bunlardan biri İsrail inancından gelen
ve sünnet geleneğine bağlı olanlardı.
Ötekilerse, uluslardan gelen ve sünneti
uygulamayan koldu: Yunanlı
ya da Hellen.
11:20 Hellenistler’den ayrımlı olarak
doğrudan doğruya Yunan soyundan gelenler:
Grekler (bkz. 6:1; 9:29).
11:28 Tüm Dünya sözü Roma Dünyası’yla ilgilidir:
Akdeniz çevresindeki ülkelerde 41-54
yıllarında Klavdius Roma imparatoruydu.
Tarihin belgelediği bu kıtlık belirli
yerleri, bu arada Yahudiye ülkesini
daha çok etkiledi.
11:30 Presbiteroi (İhtiyarlar): Kilise
topluluğunda bilgi ve görgü bakımından
ön sırada beliren ruhsal gözeticiler.
Bu iki ad aynı anlamda kullanılır: (Episkopos)
Gözeticiler.
Diyakonos: Hizmet Görücüler
açıklaması için 6:1’e
bakınız.
12:1 Herodes adıyla bilinen kralların dördüncüsü. Romalılar’ın egemenliğinde krallık eden
bu adam Mesih inanlılarına çok ağır
baskılar yaptı.
12:19 Roma yasasına göre cezalı kişiyi koruyan asker onu kaçırırsa bu suçu kendi
canıyla öderdi.
12:20 Kral Süleyman’ın günlerinden beri bu kentler yiyeceklerini Galile ülkesinden
sağlardı (bkz.
I.Krallar 5:9-11).
13:4 Antakya yakınlarında Samandağı diye bilinen deniz kıyısında o çağın önemli
bir iskelesi.
13:8 Elimas: Arapça âlim (bilgin) kelimesinin yozlaştırılmış bir kullanımıdır. Bu açıkgöz
adam valinin yanında kalıyor, kendisine
güya bilgi veriyordu. Ama akıllı bir
insan olan vali, Tanrı Sözü’nü bildirenlerden
gerçeği öğrenmek istedi. Bunun üzerine
bilgin geçinen büyücü kuşkulandı, kıskandı.
İkbali sönmekten, önemini yitirmekten
korkarak Barnabas ile Saul’a karşı çıktı.
Bu direniş Tanrı’yaydı; ona çoğa mal
oldu.
13:16 Yahudiler Roma İmparatorluğu’na yayılmışlar, her yerde sinagoglar kurmuşlardı.
Buralarda ruhsal yasa öğretilir ve Tanrı’ya
tapınılırdı. Ulusların kendilerine özgü
tapınakları vardı. Müjde gezisine çıkan
haberciler ilkin sinagoglara uğradı.
Çünkü Yahudiler gerçek Tanrı bağlısıydı.
Sinagoglara Yahudiler’den başka Tanrı’yı
arayan ve O’ndan korkan insanlar da
katılırdı. Bunlara Tanrı’dan
Korkanlar denirdi. Onlar için kullanılan
başka bir ad da Proselit’tir.
Bu ad tanrıbilmezlikten Tanrı’ya dönüş
anlamına gelir. Bu insanlar Mesih bildirisine
her zaman olumlu tepki gösterdi; çünkü
gerçeğin aracılarıydı.
13:20 Tanrı, İsrailliler’i Musa’nın yardımcısı Yeşu’nun yönetiminde Kenan ülkesine
getirdi ve İbrahim’e vaat ettiği bölgeyi
onlara miras olarak verdi. Yöneticileri
doğrudan doğruya Tanrı idi. Tanrı topluluğun
günlük işlerine bakan Yargıçlar
atadı. Eski Antlaşma’da HAKİMLER yazısı bu döneme ilişkin olayları canlandıran tanrısal
bir belgedir. Yargıçlar dönemi Samuel
peygamberin atanmasıyla son buldu.
14:12 Zeus (Jüpiter) tanrıların başı sayılan bu ilahın önemi büyük olmakla birlikte, çeşitli yorumlar
uyarınca yerden yere değişirdi. Eski
Anadolu inançlarında Zeus ile Hermes
her yeri dolaşan iki ilahtı. Uğradıkları
yerlerde halk onlardan yararlanmak için
birbiriyle yarışırdı.
Hermes (Merkür) birçok özellik taşıyan
bir ilahtı: Tanrıların habercisi, bilgi,
yolculuk, ticaret, gençlik ve özellikle
söz söyleme ilahı. Mitoloji onu Zeus
ile Meya’nın
oğlu sayar. Bu tür hayal ürünü ilahlardan
ve onlara bağlı putlardan başka bir
şey bilmeyen eski Anadolu halkı, diri
Tanrı’nın habercilerini bu hayal ürünü
tanrılarla karıştırdı. Bu olay habercilerin
puta taparlığı tüm çıplaklığıyla kınayan
konuşmayı duyurmalarına yol açtı.
15:5 İlk kilise topluluğunda doğan anlaşmazlık şuydu: Yahudi inancından Mesih’e
gelip O’na iman edenler kendi inançlarıyla
ilgili ruhsal yasanın, çeşitli tanrısız
toplumlardan gelenlere de empoze edilmesini
istiyordu. Sünnet edilmek, yiyecek konularını
denetlemek, töresel alışkanlıklarla
uğraşmak gibi.. Tanrı kayrasının her sorundan önce geldiğini bilen Pavlos,
Barnabas ve öbür haberciler Mesih inancının
Yahudi töreleri çerçevesinde kısıtlanamayacağını
savundu. Ferisilik’ten çıkan, biçimciliğe
sımsıkı bağlı kalan kesim bunun tersini
savundu. Böylece, gelişmekte olan toplulukta
önemli bir yorum ve uygulama ayrılığı
başgösterdi.
Antakya’daki topluluğu
uluslardan gelenler oluşturuyordu. Bunlar
Yahudi törelerine bağlanamazdı. Bu nedenle
Antakya’daki topluluk, sorunu görüşmek
için Pavlos’la Barnabas’ı habercilerin
çoğunluğunu kapsayan Yeruşalim’e, kardeşler
topluluğuna gönderdi.
Yeruşalim’deki kilise
topluluğu genellikle Yahudi kökenli
inanlılardan oluşuyordu. Sonuçta ilginç
bir inanç ve uygulama tartışması belirdi.
Yeruşalim’de toplanan bu ilk kilise
konseyi (İ.S. 50) Tanrı Ruhu’nun esinlemesiyle
soruna eğilerek onu belirgin biçimde
çözdü. Uluslardan iman edenlerin Yahudi
törelerini tutmaya zorunlu kılınamayacağı
kararlaştırıldı. Mesih’e iman aşamasının
dinsel yasalarla değil, kayrayla geldiği
temel iman kuralı niteliğinde saptandı
ve Kilise’nin ana öğesi olarak kabul
edildi.
15:20 Tanrısı olmayan, puta tapan uluslar yedikleri bütün etleri ilkin kendi tanrılarına
sunarlar. Putlara kurban edilmeyen et
yenemezdi. İlk kilise konseyi verdiği
kararda Mesih bağlısının yalancı tanrılara
sunulan etleri kirli saymasını ve bunları
yememesini belirtti. Bu konu 29’uncu
ayette belirgin biçimde özetleniyor.
15:29 Birinci yüzyıla ilişkin ilginç bir mektup örneği. O çağın mektuplarında yazanın
adı başa konulurdu. Bundan sonra mektubun
kime gönderildiği yazılırdı. İmza atılmazdı.
Bunlar çoğu kez elden gönderilirdi.
16:6 Roma yönetimi Anadolu’yu ayrı bölgelere ayırmıştı. Tüm Ege bölgesini kapsayan
kesime Asya
Bölgesi denirdi. Bu en geniş ve
en önemli bölgeydi.
16:10 Buraya kadar olayları bir seyirci gibi anlatan yazar Luka, bir süre için
kendisi de haber gezisine katılıyor
ve olayların içinde bulunan biri niteliğinde
konuşuyor.
16:12 Koloni, günümüzde sömürge anlamını
taşıyorsa da, sömürgeden başkadır. Romalılar
kendi insanlarını bir yere yerleştirir,
yepyeni bir kent kurar, buraya koloni
derlerdi.
16:13 Filippililer Roma uyruklusuydu, onlara özel haklar tanınırdı. Burada Yahudi
az olduğundan sinagog yoktu. Haber gezisini
sürdürenler, Tanrı’dan korkanların bir
ırmak kıyısında toplanabileceğini tasarladı.
16:18 Bir cin ruhuyla kâhinlikte bulunan bu kız Tanrı’nın kurtarışına tanıklık
etmiyordu. Pavlos bu gerçekten ırak
tanıklığı Tanrı mucizesiyle susturdu.
16:19 Roma kentinde en önemli yer çarşı meydanıydı. Agora diye bilinen bu yerde alışverişten çok kamu sorunları ve konuları
görüşülür, çeşitli durumlar gelişimler
tartışılır, kararlar verilirdi. Böylelikle
halkın genel konulara katılması sağlanırdı.
16:35 Roma yönetiminde yüksek memurların önünden giden, elinde keskin bir balta
taşıyan subay. Balta, yöneticilerin
kesin yetkisini betimlerdi.
17:18 Bu felsefe okulunun kurucusu İsa’dan önce 341’de Sisam Adası’nda doğan Epikuros’tur. Öğretmeni Nafsifanes ona dünyamızın rasgele bir
devinimin (evrim) ürünü olduğunu ve
atom parçalarının bileşiminden oluştuğunu
öğretmişti. Yoksul birisi olan Epikuros
çevresine topladığı arkadaşlarına öğretmeninin
ve kendisinin görüşlerini tanıttı. Yaşamın
belirsizliği Epikurosçular’ı
uğraştırdı ve okullarının doğmasına
yol açtı. Öğretilerinde ölümden sonrası
için herhangi bir yargı ya da ceza yoktu.
Çünkü her şeyin rasgele oluştuğuna inanırlardı.
Derslerini Atina’da Bahçe
(Kipos)
denen yerde veren Epikuros’un öğrencilerine, ölülerden diriliş
bildirisi çok yabansı geldi.
17:18 Bu felsefe okulunun kurucusu İ.Ö. 335’te Kıbrıs’ta Kitiyum’da doğan Zeno idi.
Stoa
Yunanca sundurma demektir. Zeno Atina’da Renkli Stoa
diye bilinen bir sundurmanın altında
ders verirdi. Bu nedenle okula Stoacılar dendi. Bu felsefe kolu kurucusunun
öğrettiği temellere bağlı kalmadı. İnsan
her işini doğa yasalarına göre yapmalı
diye öğretirlerdi. Doğaüstü bir olay
olan ölülerden diriliş olgusu onlara
tümden saçma geldi.
17:19 Arios (Ares) eski Yunanlılar’ın savaş tanrısıdır; Arios
Pagos, Savaştepe demektir. Romalılar
bu tanrıya Mars, bu yere de Mars Tepesi
derlerdi. Mart ayının kökeni budur.
Akropol’un (Parthenon) kuzeybatısına düşen tepede toplanan yargı konseyi bu adla
tanınırdı. En önde yer tutan konseydi
bu. Başlangıcı kentin kuruluşuna dayanırdı.
Her sorun ve konu burada tartışılır,
karara bağlanırdı. Ariopagos’tan geçmeyen hiçbir felsefe
ya da düşünce yöntemi kendiliğinden
tutunamazdı. Sokrates’e bu tepede baldıran
zehiri içirildi. Pavlos’un bildirdiği
ölülerden dirilme olgusu Atinalılar’ı
sarstı. Böylesini hiç duymamışlardı.
17:21 Atina kenti bir fikir pazarıydı. Burada sayısız insan bilgi ve felsefe satarak
geçinirdi.
17:22 Pavlos bir bilgin ve düşünürdü. Böyle önemli bir toplantıda konuşmayı yadırgamadı.
Onları düşündürecek yolda konuşarak
diri Tanrı’yı tanıttı, tümünü O’na çağırdı.
17:28 Pavlos’un Atinalı yazarlar ve ozanlar üzerinde de geniş bilgisi vardı. Tek
Tanrı gerçeğini anlatmak için bu ozanlardan
Giritli Epimenides’ten bir dize kullandı. Aynı ozandan başka bir kullanım
için (bkz.
Titos’a Mektup 1:12).
18:18 Korintos’ta Rab onu çetin saldırılardan kurtardığı için.
18:25 Yahya’nın vaftizi günahtan dönüşü (tövbe) kapsar. Mesih’in vaftizi ise yeniden
doğuş bulanlara uygulanan, Mesih’le
özdeşlik vaftizidir.
19:4 Mesih’e öncülük eden Yahya, günahtan dönmeyi ve vaftiz edilmeyi bildirdi
(bkz. 1:5; 11:16; 18:25). İsa Mesih, inanlılarına
Kutsal Ruh’u vaat etti.
19:9 İsa “Yol Ben’im” dedi (Yuhanna 14:6). Yeşaya peygamber Tanrı
inanlılarının Tanrı Yolu’nda yürüdüğünü
belirtir (bkz. Yeşaya 40:3).
19:19 Altın-gümüş değerlerinin değişmesi bu tutarı bugünkü parayla karşılaştırmayı
olanaksız kılıyor.
19:33 Yahudiler Pavlos’la ilgileri olmadığını belirtmek için bir sözcüyü ileri
sürdüler, ama bundan bir sonuç sağlayamadılar.
Halk bu adamın suçlu olduğunu sanarak
var gücüyle haykırdı.
19:35 Efesos kenti üstün önem taşır, en kutsal özelliklerin koruyucusu sayılırdı.
Gökten indiği varsayılan kutsal bir
taş sözde onlara emanet edilmişti. Bu
tür temelsiz kuramlara bağlanan halk,
barut fıçısı gibi patlamaya hazır bir
topluluktu. Aklı uçmuş bir sürü kafa.
Kent görevlisi onları yatıştırabilmek
için çok ustalıklı konuştu.
19:41 Korintos valisi Gallio (bkz. 18:14-16)
ve Efesos’un kent görevlisi erdemli
davranışlarıyla ne denli aydın ve ilerici
olduklarını herkese sergiledi. İzledikleri
yol bugünün yöneticilerine örnektir.
20:5 16:10’da haber gezisine katılan
yazar Luka yeniden Pavlos’la birlikte
yolculuk ediyor.
20:17 Bugünkü Efesos’la Miletos arasındaki ıraklık çok değildir.
Miletos
limanına Efesos limanından daha kolay ulaşılabildiği
için, bu liman oldukça elverişliydi.
Kaystros
(Küçük Menderes Irmağı) Efesos limanını
çamurla dolduruyor, girişi günden güne
güçleştiriyordu. Bölgeyi çok iyi tanıyan
Pavlos bu yüzden Efesos’u atladı, daha uygun liman olan Miletos’ta durakladı.
20:28 Sürü kullanımı soyut dilde Mesih
inanlılarının tümünü anlatır. İsa kendisi
ve inanlıları için, “Ben iyi Çoban’ım; iyi çoban koyunlar yararına
canını verir” demiştir
(Yuhanna 10:11).
21:8 Kilise topluluğunda çeşitli hizmetler için seçilen yedi hizmet görücüden
biri (bkz.
6:3-6).
21:24 Musa’ya bildirilen ruhsal yasada, kendini özel adak niteliğinde adayan kişinin
yükümlü tutulduğu belirli zorunluluklar
vardı. Nezir (adak) diye bilinen ve kendisini Rab’be adayan insanın adaklık
süresi son bulunca saçlar kesilebilirdi.
Bu süre boyunca kişinin tüm ilgisi ruhsal
konu ve ilişkilere doğrultulurdu. Adaklığın
son bulmasıyla önceki duruma dönülürdü
(bkz.
Çölde Sayım 6:1,2).
21:29 Yahudiler tapınakları konusunda çok titiz davranır, Yahudi olmayanı hiçbir
koşulla oraya sokmazlardı.
21:38 Komutan, Pavlos’u başka birisiyle karıştırmıştı. Sözünü ettiği kişi azgın
bir kargaşalığa yol açmıştı. Yeruşalim’e
gelerek peygamber olduğunu savunan bu
adam, surların kendi önünde yıkılacağını
öne sürdü, birçok kişiyi buna inandırdı.
Giysilerinin altında kama, hançer taşıyan
teröristlere önderlik eden bu sözde
peygamber, her nerede Romalı ya da Roma
yanlısı görse öldürmeye ant içmişti.
Ayaklanması başarı bulamadı, bağlılarıyla
birlikte çöle kaçtı.
22:3 Gamaliel Yeruşalim’de hem ruhsal yönetici hem de en saygın tanrıbilimciydi
(bkz.
5:34).
22:21 Sevinç Getirici Haber’i uluslara müjdelemeye gönderilen Pavlos, ulusların
habercisi olarak bilinir.
22:9 Bu açıklama için bkz: 9:7.
22:28 Roma İmparatorluğu’nun genel nüfusu yaklaşık yüz milyondu. Bunların sadece
otuz milyonu yurttaşlık hakkını taşırdı.
Geriye kalanlar her haktan yoksundu.
Bunlar sorguya çekilirken kamçılanabilirdi.
Romalı yurttaşa hiçbir zaman işkence
uygulanamazdı. Pavlos’un babası özel
bir başarı ya da yararlılık gösterdiği
için Roma yurttaşlığıyla onurlandırılmıştı.
23:3 Daha önce İsa haktan ırak din kuşaklarını şu sözlerle kınamıştı: “Vay sizlere dinsel
yorumcular ve Ferisiler. İkiyüzlüler.
Çünkü sizler badanalı gömütlere benziyorsunuz.
Bunlar dıştan parlak görünür, ama içleri
ölü kemikleriyle ve her tür iğrençlikle
doludur” (Matta 23:27).
23:3 İsrail yasasına göre suçluluğu saptanmadıkça insan suçsuzdur. Bu adam sözde
savunduğu yasaya karşı gidiyordu.
24:5 İsa Galile’nin Nasıra kentinden olduğu için O’na Nasıralı İsa denir. Suçlayıcı Tertullus bu kullanımla alay ederek,
Mesih bağlılarını Nasıralılar
Partisi diye hafife alıyor.
26:10 Pavlos ilk kilise şehidi Stefanos’un taşlanarak öldürülmesinde önemli etkisi
olduğunu belirtti (bkz.
8:1,3).
26:13 Bu açıklama için bkz: 9:7.
26:14 Hizmet öküzlerini dürtmek için kullanılan ucu bizli değneğe tepen hayvanın
acıklı durumunu anlatmak için kullanılan
bir deyim.
27:9 Dokuzuncu ayda Büyük Kefaret Günü’ne
rastlayan en kutsal oruç (bkz.
Levililer 16:29-34; 23:27-32).
27:17 Kuzey Afrika’da sığ bir kıyıya verilen eski bir ad. Bataklık kumuyla örtülü
bu kıyıya vuran geminin sonucu korkunçtu.
Akdeniz’de eski gemicileri en çok ürküten
tehlike Sirtis’e
vurmaktı. Bu kıyının doğu kesimine Büyük
Sirtis, batı kesimine ise Küçük
Sirtis denirdi (Sidre Körfezi).
27:41 Su yüzüne kadar uzanan sıra kayaların oluşturduğu karşıt akım.
28:11 Eski bir denizcilik simgesi. O çağda birçok gemi bu armayla donatılırdı.
Zeus ile Leda’nın ikiz oğulları Kastor
ve Polluks
adındaki iki ilahı simgeleyen bu arma
denizcilere güvenlik aşılardı. Günümüzde
birçok kişinin at nalı, mavi boncuk,
sarmısak türünden uğur getireceği varsayılan
nesneleri benimsemesi gibi.
28:15 Appius Forumu Roma kentinin güneyinde
eski bir kenttir. Üç
Taverna ise bu kentle Roma arasında
önemli bir konak yeridir.
28:20 Musa’dan başlayarak Eski Antlaşma peygamberleri gelmesi beklenen Mesih’i
müjdeledi. Peygamberlerin bildirdiğine
önem verenler bu umutla yaşadı. Peygamberlerin
dediklerine kulak asmayanlarsa Mesih’i
yadsıdı, çarmıha çaktırdı; sonra O’nun
habercilerine akla gelmedik baskılar
yaptı.
ROMALILARA MEKTUP
1:14 Hellenler sözü uluslar sözüyle eşdeğer anlamdadır. Yahudiler dışında kalanlara uluslar, ya da o dönemde dilleri nedeniyle
Hellenler
denirdi.
1:14 Barbarlar: Yunan dilini konuşmayanlara, Hellen kültüründen etkilenmeyenlere barbar
denirdi.
2:12 Uluslardan oluşan halk toplulukları.
2:22 Onaylamadığı putları soyup satarak maddi yarar sağlayan aktöresiz, çelişkide
bocalayan kişiler. Günümüzde kilise
ikonlarını yağma ederek piyasaya sürenler
sırasından.
8:15 Babacığım. Çocuğun yalnız babası için kullanabildiği içtenlikli söz. Kurtuluş bağıyla Tanrı’ya bağlananın ve Kutsal Ruh’u alanın hiç çekinmeden
Tanrı’ya yükselttiği sesleniş. Mesih
dünyaya gelmeden önce, genellikle Tanrı’ya
Baba
denemezdi. Çünkü Tanrı’yla insan arasında
hiç aşılamayan bir uçurum bulunurdu.
Birey kendini Tanrı’nın sadece kulu
olarak görebilirdi. Ama Mesih’in sağladığı
kurtuluş Tanrı’yla insan arasında yepyeni
bir bağlantı oluşturdu. Kutsal Tanrı
günahtan arıtılan kişiyi oğulluğa-kızlığa
kabul etti, inanlının en içten bağırışla
O’na Abba Baba diyebilmesini olanaklı kıldı. Tanrı kayrasının etkisi bununla
belgelenir.
8:29 İsa Mesih ölüler arasından ilk-doğandır. Konuyla ilgili olarak (bkz. Vahiy 1:5; İbraniler
1:6; Koloseliler 1:15,18; Mezmur 2:7).
9:29 Orduların Rabbi: YAHWEH Sebaot,
Tanrı’nın en önemli adlarındandır. İlk
kez, I.Samuel
1:3’te
kullanılan bu ad, Tanrı’nın kendi halkına
kurtarıcı ve koruyucu olduğunu belirtir
(bkz.
Mezmur 46:7,11). Yeremya peygamber
bu adı seksen sekiz kez kullanır.
11:4 Baal, efendi, sahip, koca anlamlarını
taşır. İsrailliler Mısır’dan Kenan ülkesine
gelince bir sürü yerel Baal ile karşılaştılar (bkz. I.Krallar 18:18).
Bunların kendine özgü adları vardı.
Örneğin, Baal Peor (bkz. Çölde Sayım 25:3).
Babilliler’in baş
tanrısı Marduk’a Bel denirdi. Baal tarikatları her yanda İsrailliler’in tek Tanrı
inancına meydan okurdu. Bu tarikat çok
kez Aşera
(tanrıça) inancıyla elele giderdi. Bu
uygulamada çeşitli dinsel kötülüğün
yanı sıra, çocukların ateşe atılması
ve cinsel soysuzluk da bulunurdu. Baal tarikatı pek çok İsrailli’yi etkileyerek
onları Tanrı bağlılığından büsbütün
koparıyordu.
11:10 Tanrı kayrasını tepenlerin karşılaştığı ruhsal düşkünlüğe ilişkin Davut böylece
peygamberlikte bulundu.
15:12 Yesse kral Davut’un babasıdır. Yeşaya peygamber Mesih’in Davut soyundan geleceğini,
İsa’nın gelişinden yaklaşık yedi yüz
yıl önce böyle bildirmişti.
16:1 İsa Mesih inanlıları ırk, ülke, dil ayrımı gözetmeksizin birbirlerine kardeş,
kız kardeş der.
16:22 Haberci Pavlos’a tanrısal esinlemeyle gelen bu mektup, Pavlos’un ağzından
yazıcı Tertios eliyle kaleme alındı.
Sonra da Fibi kız kardeş eliyle Roma’daki
kilise topluluğuna gönderildi (bkz.
ayet 1 ve 2’ye).
16:23 Bu mektup yazıldığında haberci Pavlos Korintos kentinde ruhsal hizmetini
sürdürmekteydi. Erastos Korintos’un
haznedarıydı. O da Mesih inanlıları
arasındaydı.
KORİNTOSLULARA I. MEKTUP
1:11 Korintos kentinde yaşayan bir kadın. Yakınlarından bazıları Efesos’ta bulunan
Pavlos’a, ondan duydukları bu haberi
iletti.
2:14 Ruhsal olmayan kişi. Doğal isteklerle yönetilen. Cana bağlı, canla
ilgili kişi: Özdeksel.
Tinsel’in karşıtı (bkz. Yahuda 19).
2:15 Tinsel insan. Tanrı Ruhu’nun bütünlediği yeniden doğuşa ulaşan, ruhsal aşamaya yükselen,
Ruh’la yönetilen. Özdeksel’in
karşıtı.
3:1 Ruhsal olması gerekirken, bedenin
kötü isteklerine boyun eğen zayıf ve
kararsız inanlılar.
4:9 Roma ordusu savaş tutsaklarını zafer şenlikleri ortasında caddelerden geçirip
öldürmeye götürürdü. Haberci Pavlos
Mesih’e bağlılıkla hizmet edenleri dünya
gözünde böyle betimliyor.
7:38 Ya da, ‘kendisini ilgilendiren
erden kızla evlenmek iyidir, evlenmemek
ise çok daha iyidir.’
10:7 Haberci Pavlos yalancı tanrılara kesilen sunular konusunu deşmeden önce,
Eski Antlaşma’dan alınan örneklerle
yalancı tanrılara tapmanın ve bunun
yanı sıra cinsel düzensizliğin aşırı
kötülüğünü vurguluyor.
10:32 Yahudiler dışında kalan tüm uluslara Yunanlı
denirdi. Çünkü bunlar Hellen
kültürüne göre yaşar, Hellence
konuşurdu.
11:33 21. ayete bkz. Orada herkesin birbirinden önce yemeği kapıştığı bildiriliyor, bu düzensiz
tutum kınanıyor.
14:2 Korintos’taki kilise topluluğunda Kutsal Ruh’un etkilemesiyle başkalarının
anlayamadığı diller konuşmak, dalınca
gelmek önemli bir ruhsal aşama sayılmaktaydı.
Burada sözü edilen diller ruhsal bir
bağış sayılırdı.
14:34 Belirli durumlarda erkeklerin de ağızlarını kapamaları salık veriliyor (bkz. 28,30 ayetler).
15:6 Mesih inanlılarının dirilip sonsuz yaşama kavuşacağı göz önünde tutularak,
ölümden uyumak
diye söz edilir.
15:33 Klasik yazarlardan Menander’den
(İ.Ö. 343-291) alınan, zamanında çok
iyi bilinen bir halk deyimi.
15:44 Özdeksel. Maddesel açıdan yaşayan varlık. (2:14’teki açıklamaya bkz.).
16:21 “Ya Rab, Gel” anlamını taşıyan
ve Mesih bağlıları arasında bugüne dek
kullanılan selam sözü.
KORİNTOSLULARA II. MEKTUP
6:7 Mesih bağlısı bir asker gibi, iki elinde ruhsal saldırının ve savununun gözle
görülmeyen etkin silahlarını taşıyarak
Rab’be hizmet sunar (bkz. Efesoslular 6:2).
EFESOSLULARA MEKTUP
2:2 Yüksekteki hava, cinlerin ve önderleri şeytanın barınağı, eylemleri ve etki
alanıdır.
2:14 Tapınak’ta Yahudiler’in yerini
Uluslar’ın yerinden ayıran engel duvarı.
Uluslar’dan
olanlar hiçbir zaman bu duvarı aşamazdı
(bkz.
Habercilerin İşleri 21:28-30).
2:15 Musa’nın yasası Yahudiler’e özel
yetkiler vermişti. İsa Mesih yasadan
çok üstün olan kurtuluşu sağlayarak
tanrısal düzeni bütünledi. Yasası olanlarla
yasası olmayanları birbiriyle barıştırdı,
onları bir kıldı (bkz.
Koloseliler 2:14).
3:10 Yüksek yerlerde dolaşan, tüm insanlığı kötülükten kötülüğe sürükleyen bozuk,
kirli ruhlar. Bunlar Tanrı’nın Mesih
aracılığıyla tasarladığı kurtuluştan
habersizdi. Bu nedenle, insanları etkileyerek
onları İsa’yı çarmıha çakmaya zorladı
(bkz.
I.Korintoslular 2:8). Kilise topluluğunun etkisi ve ruhsal tanıklığı, hiç
anlayamadıkları gerçeği şimdi onlara
sergiliyor.
4:10 İsa Mesih insansal, evrensel düzeyin üzerine çıkıp her şeyi kendisine bağımlı
kılmakla, yaratılmış
her şeyin Rabbi ve Tüm
Evren’in Başı olduğunu kanıtlamıştır.
4:11 Kilise topluluğunu yönetene Çoban
(Pastor) denir. İsa Mesih Baş
Çoban, O’nun hizmetindekilerse Çoban’dır.
6:12 Şeytanın evrensel gücünü daha
iyi anlayabilmek için (bkz.
Yuhanna 8:44; 12:31; II.Korintoslular
4:4; Galatyalılar 4:3; Koloseliler 2:8).
FİLİPPİLİLERE MEKTUP
1:1 Bunlara ilişkin kullanılan başka bir ad: Diyakon, Hizmet Görücüler (Habercilerin
İşleri 6:1 açıklamasına bakınız).
3:11 Tüm ölenlerin arasından dirilişe erişmek için (bkz. Luka 14:14). Kurtulanların dirilişi.
4:22 Roma kentinde yalancı tanrılara tapınan Kayser’in sarayındaki birçok kollayıcı Sevinç Getirici Haber’e iman
etmiş, Mesih’e bağlanmıştı (bkz.
1:13).
KOLOSELİLERE MEKTUP
1:2 Kolose Anadolu’nun önemli eski
kentlerindendir. Bu kentin yıkıntıları
Denizli çevresinde Hierapolis (Pamukkale) ve Laodikya
(Eskihisar) yakınlarında, Honaz’dan
biraz uzaktadır.
2:8 Dünyanın ilkel öğeleri: Göze görünmeyen evrensel güçler (bkz. Efesoslular 6:12).
2:11 Sünnetçi küçücük bir deri parçasını keser. Mesih’in uyguladığı sünnet ise,
bireyi günaha tutsak kılan uygunsuz
beden isteklerinden özgürlüğe çıkarır.
İnsan eliyle uygulanmayan sünnettir
bu; soyut dille belirtilen sünnet..
4:9 Haberci Pavlos Roma kentinde tutukludur. Bu mektubu oradan
Anadolu’da Kolose
kentine gönderiyor.
4:13 Kolose, Laodikya ve Hierapolis (Pamukkale) bugünkü Denizli
çevresinde, Mesih’e bağlı üç kilise
topluluğunun bulunduğu kentlerdir.
SELANİKLİLERE II. MEKTUP
2:3 Genel kullanımda Deccal denen
sahte Mesih. Burada onun niteliğini
anlatan iki ayrı ad kullanılmakta: Yasasızlık adamı, Mahva sürükleyen oğul.
İsa Mesih’in yeryüzüne dönüşünden önce
açıklanacak Mesih düşmanı (bkz. Daniel 11:36;
I.Yuhanna 2:18). İsa Mesih, kendisini
ele vermeye hazırlanan Yahuda’ya ilişkin
‘Mahvolan
oğul’ adını kullandı (bkz.Yuhanna
17:12).
2:7-9 Eskatologya ile ilgili bu açıklamalar
Antikrist’in
ortaya çıkışına değinmekte. Konuyla
ilgili başka tanıtımlar için (bkz. Daniel 11:36; I.Yuhanna 2:18,22; 4:3; II.Yuhanna
7; Vahiy 13:11). Yasasız kişinin
esinlediği gizemli yasasızlık Tanrı
gerçeğine karşı ayaklanan isyan ruhu
niteliğinde var gücüyle saldırıdadır.
TİMOTEOS’A I. MEKTUP
4:14 Kilise topluluğunda herhangi bir sorumluluğa ya da hizmete atananın üzerine
kilisenin İhtiyarları hep birlikte ellerini
koyarak dua eder, o kişiyi kutsayıp
Rab’be ayırırlar.
5:9 Kilise topluluğunda bazı dul kadınların öbür dul kadınlara karşı belirli
sorumlulukları, görevleri vardı. Dulları
ve yetimleri genel paradan geçindirenlerin
adı bir deftere yazılırdı. Sorumlulukları
çok önemliydi. Bu nedenle adı deftere
yazılanlar üzerinde titizlikle durulurdu.
5:10 O çağda konukların ayaklarını yıkamak gelenektendi. Bu uygulama alçakgönüllülükle
yapılan herhangi bir hizmete eşitdeğerdir.
TİMOTEOS’A II. MEKTUP
4:17 Haberci Pavlos bu sırada yargılanmaktaydı. Birkaç kez yargısı ertelendi,
ama sonunda idam edildi.
İBRANİLERE MEKTUP
2:11 Tanrı insanın kurtarıcısını insan soyuyla özdeş kıldı. Kurtuluş başkanını
öncesiz çağlardan insanlığa göndermeyi
kararlaştırdı.
3:8 İsrail halkının kırk yıl süreyle çölde Tanrı’ya başkaldırışıyla ilgili üzücü
olay.
3:11 Tanrı’nın inanlıları için vaat ettiği miras. O’nun Mısır’dan kurtardığı halk,
imansızlığı ve söz dinlemezliği yüzünden,
vaat edilen dinginliğe erişemedi. Tanrı
bağlısının iman yolculuğu onu vaatle
belirtilen dinginliğe ulaştırır (bkz. Efesoslular 6:10-20).
4:8 İsrailliler’in Musa’yı izleyen yöneticisi. Bu insanlar Yeşu’nun önderliğinde
Filistin ülkesini alarak on iki soy
arasında bölüştü. Ülkeye sahip olmakla
bir bakıma dinginliğe kavuşmaları gerekiyordu.
5:6 Melkisedek: Eski Antlaşma’da rastlanan
saygın bir rahip, ilgi çeken biri. Tanrı
onu gelecek olan Mesih’i simgeleyen
bambaşka bir insan olarak tanıtır (bkz. Mezmur 110:4). İbrahim Melkisedek’in kendisinden üstün olduğunu
kabul etti. Önemli bir yengi kazandıktan
sonra ona armağanlar sundu, Melkisedek
de İbrahim’i kutlu kıldı. Bu adamın
anası babası bilinmiyor. Bu bakımdan,
apayrı önem taşıyan bir rahiptir o;
İsa Mesih’i betimlemektedir.
7:8 İbrahim soyundan gelen ölümlü Levioğulları, öte yandan da onlara karşı başlangıcı-sonu
olmayan Melkisedek.
9:5 Kerub’un çoğulu: Kerubim (Kerublar).
Yaratılış 3:24’te Tanrı onlara yaşam ağacını günahlı
insandan koruma görevini vermişti. Daha
sonra Tanrı tapınağında Kutsallar Kutsalı’na gölge salan bu simgesel,
göksel varlıklar (Mısır’dan
Çıkış 25:18-22)
yüceliğin gücünü betimlerdi. Kanatlı,
eli ayağı olan canlı varlıklardır bunlar.
10:22 Kan serpmekteki amaç ‘kutsal kılmak’tır
(bkz.
12:24; I.Petros 1:2; Levililer 4:2-7;
16:14-19).
11:28 Musa’nın iman buyruğuna uyarak kan serpmesini uygulayanlar, yargı için gelen
Tanrı meleğinden kurtuluş ve yaşam doğrultusunda
yararlandılar.
PETROS’UN I. MEKTUBU
1:2 Kan serpmekteki amaç ‘kutsal kılmak’tır
(bkz.
İbraniler 1O:22; 12:24; Levililer 4:2-7;
16:14-19).
YAHUDA’NIN MEKTUBU
Ayet 7 ‘Doğal ilişki dışında sapıklık yapan.’
Eşcinselliğiyle tanınan Sodom ile Gomorra
halkı Lut’u ziyarete gelen iki melekle
sapık ilişki kurmaya kalkıştı. Melekler
onların gözlerini kör etti (bkz. Yaratılış 19:1,5,11).
VAHİY
Önsöz: Eskatologya, tanrıbilimde son görünümlerle ilgili olgular bilimi.
1:8 Alfa, Omega Yunan alfabesinin ilk ve son harfleridir. ‘A’dan Z’ye dek her şey Ben’im’, dercesine.
1:10 Mesih bağlıları için tapınma günü, haftanın ilk günü olan Pazar. Bu gün İsa Mesih’in ölüler arasından
dirildiği gündür; böylece haftadan haftaya
kutlanır.
2:6 Nikolacılar: Yeni Antlaşma’da rastlanan, ödün veren, belirli durumlarda rasgele cinsel
ilişkileri öneren o dönemin yaygın bir
tarikatı.
2:17 Musa yönetimindeki İsrail topluluğuna Tanrı’nın çölde sağladığı göksel yiyecek
(bkz.
Mısır’dan Çıkış 16:33).
6:6 Bir dinar, bir gündelik. O çağda bu para sekiz günlük yiyecek satın almaya
yeterdi. Oysa burada
aşırı pahalılık durumu belirtilmekte.
16:16 Armagedon. ‘Megiddo Dağları’ (Karmel olabilir). Yahuda kralı Yoşiya bu kent yakınlarında,
İ.Ö. 609’da Mısır Firavunu Neko’nun
ordusu tarafından yenilgiye uğradı,
yaşamını yitirdi. (bkz.
II.Krallar 23:29,30; II.Tarihler 35:20-25; Yeremya 22:10; bölüm
46; Yeremya’nın Ağıtları 4:20).
Babil ve Mısır orduları hızla Aşur imparatorluğunun
mezarını kazmaktaydı. Babil’le Mısır
arasında dönemin dev gücü olabilme çabasıyla
çetin bir didiniş görülmekteydi. Karkemiş
(Türkiye’nin Suriye sınırında, Fırat’ın
kıyısında) çok önemli bir kavşak ve
ticaret kentiydi. Firavun Neko kuzeyde
bu önemli kenti amaçlayarak sefere çıktı.
Yoşiya Babil’in tarafını tutmayı kendisine
daha yararlı sanarak, Firavun Neko’ya
karşı savaşa atıldı. Firavun’un uzlaşma
arayıcı sözlerine hiç aldırış etmedi.
Böylece, Megiddo düzlüğünde Mısır’la
Yahuda arasında çetin bir savaş oldu.
Kral Yoşiya yaralanarak öldürüldü (İ.Ö.
609); herkes bu dürüst kralın ölümüne
yas tuttu. Bu arada Firavun’un orduları
geciktirildi. Tarihsel Karkemiş savaşı
Mısırlılar’ın yenilgisiyle ve geri çekilmesiyle
sonuçlandı (İ.Ö. 605). Mısır’ın ikbali
söndü. Karkemiş’i ele geçiren Babil’in
yıldızı parladı. Bu sonuç Megiddo’da
Mısır ordusunun durdurulmasından kaynaklandı.
Megiddo vadisi başka orduların da yenilgiye
uğramasına sahne oldu (bkz. Hakimler 5:19). Megiddo, ‘Orduların Yıkımı’nı betimleyen bir ad
olarak kaldı. Vahiy
16:12-16 kesimi
İsa Mesih’e karşı savaşa kalkışacak
yeryüzü hükümranlarını bekleyen akıbeti
okuyucunun gözü önünde canlandırıyor.
16:21 Maden para ağırlığını gösteren eski bir ölçü. Ağırlık dönemden döneme, yerden
yere değişirdi. Ancak talant
ağırlığı dendiğinde, çok ağır bir
nesneden söz edildiği anlaşılırdı.
19:1 Halleluya. Mezmurlar’da çok rastlanan
bu şükür sözünün anlamı YAHWEH’ye
ŞÜKREDİN’dir. Yeni Antlaşma’da yalnız
bu bölümde geçer.
